تا امروز تعداد ۱۳۸ هرم شناخته شده که بیشتر آن‌ها آرامگاه فرعون‌ها و شهبانوهایشان در دوره‌های دودمانی کهن و میانه هستند. نخستین هرم‌های ساخته شده در مصر در سقاره، شمال غربی ممفیس قرار دارند. قدیمی‌ترین این هرم‌ها، هرم جوزر است که مربوط به شاه جوزر از دودمان سوم می‌شود. هرم و مجموعه آرامگاه کنار آن توسط وزیر دانشمند جوزر، ایمهوتپ، طراحی و ساخته شدند و قدیمی‌ترین سازه‌های ساخته شده توسط بشر از سنگ تراش‌خورده به‌شمار می‌روند.

با اینحال نامدارترین هرم‌های مصری مجموعه اهرام جیزه هستند که در منطقه جیزه در حومه قاهره قرار دارند و از بزرگترین سازه‌های ساخته شده در تاریخ بشر به‌شمار می‌روند. این هرم‌های سه‌گانه تنها بناهای بازمانده از میان هفت عجایب جهان باستان هستند که هنوز بر جای مانده‌اند.

در دوره آغازین دودمانی مصر، کسانی که از تمکن مالی برخوردار بودند در ساختمان‌های نیمکت‌شکلی به نام "مصطبه" به خاک سپرده می‌شدند. این ساختمان‌ها دارای اتاقی در زیر زمین برای گذاشتن جسد و اتاق‌هایی دیگر همسطح با زمین به منظور اهدای نذرها از سوی بازماندگان مرده بودند.

مصطبه‌ها پس از مدتی با تغییر شکل تبدیل به نوعی از هرم‌ها شدند که با نام هرم پلکانی معروف هستند. نخستین هرم پلکانی در مصر توسط ایمهوتپ، وزیر فرعون جوزر، ساخته شد و از روی هم قرار دادن چندین مصطبه تشکیل می‌شد. هرم جوزر دارای پلکانی عظیم درون خود بود تا روان شاه به سادگی به سوی آسمان‌ها پرواز کند. موفقیت بسیار بزرگ ایمهوتپ در ساخت این بنا آنچنان زیاد بود که او بعدها از سوی مصریان چهره‌ای خداگونه پیدا کرد.

جابجایی سنگ ها در اهرام مصر چگونه بود؟

مورخ مشهور یونانی دیودور سیسیلی در حدود ۲۰۰۰ سال قبل وقتی که اهرام مصر را دید به شدت تعجب کرد چون در آن زمان ماشین‌آلاتی وجود نداشت که بتواند سازه‌ای به آن عظمت را بسازد. تا چندین سال قبل هم همین پرسش برای دنیای مدرن بدون جواب مانده بود تا این که شواهدی باستانی  مبنی بر استفاده از تعداد زیادی نیروی انسانی کشف شد اما ساز و کار چگونگی تراشیدن و بالا بردن این سنگ‌‌ها و طراحی شگفت‌انگیز آن، سوالات بیشتری را مطرح کرد.

گروهی از محققان دانشگاه لیورپول و انستیتوی فرانسوی باستان شناسی شرقی واقع در قاهره توانستند سطوح شیب‌دار ۴۵۰۰ ساله را در اطراف معدن قدیمی سنگ‌های آلاباستر در بیابان‌های مصر کشف کنند. به گفته گروه تحقیقات، این سطح شیب‌‌دار باستانی می‌تواند نشانه خوبی برای اثبات نظریه استفاده از سطوح شیب‌دار برای ساخت اهرام مصر باشد. بر طبق این نظریه، کارگران به کمک وسیله‌هایی شبیه سورتمه‌ی بزرگ، می‌توانستند سنگ‌های چند تنی را به ارتفاع ده‌ها متری برسانند.

این سیستم شامل یک سطح شیب‌دار مرکزی در کنار دو پلکان بوده است. سنگ‌ها روی سورتمه‌ی بزرگ چوبی قرار می‌گرفت و کارگران آن را با طناب روی شیب حدود ۲۰ درجه یا بیشتر به سمت محل ساخت اهرام و سپس به بالا می‌کشیدند.

سطح شیب دار کشف شده در نزدیکی معدن، سنگی به نام «Hatnub» است که نشان می‌دهد دو مسیر پلکانی در دو طرف آن وجود داشته است تا کارگران در دو طرف سنگ‌ها راه بروند و طناب‌های بسته شده به سورتمه را بکشند. نکته‌ی جالب، وجود ستون‌هایی چوبی در سطح شیب‌دار است که به گروهی از کارگران اجازه می‌داد تا طناب را از پایین بکشند و گروهی دیگر از بالا.

سرپرست این تیم تحقیقاتی می‌گوید نمونه مشابه این سیستم در هیچ جای دنیا دیده نشده است. طبق تحقیقات انجام شده روی دو کتیبه خوفو و ابزارهای به جا مانده از آن دوران می‌توان گفت که قدمت این سیستم به دوران حکومت خوفو بازمی‌گردد. خوفو دومین فرعون مصر باستان و سازنده هرم بزرگ جیزه است.

هرم بزرگ با حدود ۲ میلیون بلوک سنگی ساخته شده که هرکدام وزنی بیش از ۲ تن دارند. هرم بزرگ جیزه در مصر تنها بازمانده عجایب هفتگانه جهان به‌شمار می‌آید و احتمالاً مشهورترین سازه باستانی دنیا است. اهرام سه‌گانه مصر در منطقه جیزه در نزدیکی شهر قاهره واقع شده‌اند. مورخان می‌گویند این اهرام در دوران خوفو ساخته شده است که بین سال‌های ۲۵۸۹ تا ۲۵۶۶ پیش از میلاد مسیح زندگی می‌کرد.

چندین نظریه مختلف برای هدف ساخت اهرام مصر وجود دارد اما تنها نظریه‌ای که بیش از بقیه مورد قبول واقع شده است این است که آنها مقبره‌ای برای پادشاهان هستند. این ایده که اهرام به دست برده‌ها ساخته‌ شده‌اند یا نه محل بحث است. برخی از مورخان می‌گویند همه کارگران و کارکنان اهرام مصر به خاطر مهارت و توانایی‌هایشان استخدام شده‌اند و همه دستمزد دریافت می‌کردند و برخی دیگر باور دارند این گونه نبوده است و برده‌ها مجبور به کار در اهرام بودند. جالب است که نظریه دیگری مطرح می‌کند که تعداد زیادی از مردم مصر به دلیل اعتقادات و باورهایشان در ساخت این اهرام به عنوان جایگاه ابدی فرعون مشارکت داشتند.

اگرچه هنوز هم در جزئیات اهرام مصر رازهای زیادی بی‌پاسخ مانده است اما مشخص است که برای ساخت این سازه‌ها آن هم در حدود ۴۵۰۰ سال قبل تعداد زیادی کارگر حضور داشته‌اند و هزینه زیادی هم برای ساخت آنها صرف شده است.

تعداد و مکان هرم‌ها

در سال ۱۸۴۲، کارل ریچارد لپسیوس نخستین فهرست از هرم‌های موجود در مصر را تهیه کرد؛ فهرستی که به نام فهرست هرم‌های لپسیوس شناخته می‌شود. در این فهرست تعداد ۶۷ هرم شمرده شده‌اند با این حال نه تنها از آن هنگام تاکنون تعداد بیشتری هرم در این کشور پیدا شده‌اند که چندین سازه‌ای که لپسیوس زیر عنوان هرم طبقه‌بندی کرده بود امروزه دیگر به عنوان «هرم» شناخته نمی‌شوند. تا نوامبر سال ۲۰۰۸، تعداد ۱۱۸ هرم در مصر شناسایی شدند.

همهٔ هرم‌های مصر، جز هرم کوچکی مربوط به دودمان سوم که در زاویة الاموات قرار دارد، در سوی غربی رود نیل واقع شده‌اند. اغلب چندین هرم در یک منطقه ساخته می‌شدند. مهم‌ترین این مناطق در زیر فهرست شده‌اند:

ابو رواش

ابو رواش مکان قرار گرفتن شمالی‌ترین هرم مصر یعنی هرم جدفرع، پسر و جانشین شاه خوفو، است. در گذشته گمان بر این می‌رفت که این هرم هیچ‌گاه کامل نشده بوده‌است، با این حال امروزه باور بر این است که نه تنها هرم کامل ساخته شده بوده که در بزرگی به اندازه هرم منکورع بوده. از این رو این هرم را می‌توان یکی از بزرگترین هرم‌های ساخته شده در تاریخ مصر قلمداد کرد.

جیزه

جیزه مکان سه هرم نامدار مصر باستان است: هرم خوفو، هرم خفرع، هرم منکورع. هرم خوفو بزرگترین هرم این مجموعه است و پس از آن هرم خفرع، پسر و جانشین دوم خوفو و پدر فرعون منکورع، قرار دارد. کوچکترین نیز هرم منکورع، نوه خوفو، است. از این رو این سه هرم بزرگ برای سه نسل از خاندان خوفو هستند. در کنار این هرم‌ها اما تعدادی هرم کوچکتر جانبی برای به خاکسپاری شهبانویان، و نیز ابوالهول بزرگ برای نگهبانی از بناها، ساخته شده‌اند.

از میان سه هرم یاد شده، تنها هرم خفرع بخشی از روبنای سنگ آهکی خود را حفظ کرده و این بخش در بالا و قله هرم قرار دارد. با آنکه این هرم به دلیل قرار گرفتن در موقعیتی بالاتر از هرم خوفو و نیز شیب بالارفتن بیشترش نسبت به آن هرم، از هرم خوفو کوچکتر به نظر می‌رسد، در واقعیت هم از لحاظ حجم و هم ارتفاع از آن کوچکتر است.

گورستان جیزه از دیرباز یکی از مهم‌ترین مکان‌های گردشگری در مصر بوده و از سوی انتیپاتر اهل سیدون به عنوان یکی از هفت عجایب جهان باستان فهرست شده. امروزه این مجموعه تنها مورد باقی‌مانده از آن فهرست باستانی است.

زاویة العریان

این منطقه که در میانه راه جیزه به ابو صیر قرار دارد، در بر گیرنده دو هرم ناتمام پادشاهی میان است. گمان می‌رود که سازنده سازهٔ شمالی فرعون ساناخت باشد و سازه جنوبی منتسب به خبا، فرعون دودمان سوم و جانشین سخم‌خت است. مدت کوتاه چهارسالهٔ فرمانروایی خبا می‌تواند دلیلی بر چرایی کوتاه ماندن هرم پله‌ای او باشد. امروزه این هرم نزدیک ۲۰ متر ارتفاع دارد و گمان می‌رود که اگر کامل می‌شد ارتفاعی برابر ۴۰ متر پیدا می‌کرد.

ابو صیر

در کل ۱۴ هرم در این منطقه، که گورستان اصلی پادشاهی در دوره دودمانی پنجم بوده، وجود دارند. کیفیت ساخت هرم‌ها و سازه‌های این منطقه کمتر از موارد مشابه دودمان چهارمیشان است و این می‌تواند به دلیل کم شدن قدرت دستگاه پادشاهی یا افت اقتصادی در آن هنگام باشد. این هرم‌ها کوچکتر از هرم‌های پیش از خود هستند و از سنگ‌های آهکی با کیفیت پایین که در محل یافت می‌شوند، ساخته شده‌اند.

سه هرم اصلی این ناحیه برای شاهان نیوسررع، نفریرکارع کاکای، و ساحورع هستند. هرم ناتمام نفرفرع نیز در ابو صیر واقع است. با آنکه همه هرم‌های ساخته شده در این مکان هرم پلکانی هستند، گمان می‌رود که هرم نفریرکارع کاکای در ابتدا طرحی پلکانی داشته اما پس از آنکه ارتفاعش از ۷۰ متر گذشته، معماران با پر کردن پلکان‌ها با سنگ‌های ریز، سازه را همچون هرمی کامل ادامه داده‌اند.

هرم پلکانی جوزر

جوزِر معروف‌ترین فرعون مصر باستان از دودمان سوم است. ایمهوتپ (Imhotep) وزیر جوزر در سدهٔ بیست‌وهفتم پیش از میلاد بود. ایمهوتپ یک معمار، پزشک و یکی از دانشمندان مشهور دوران خود بود؛ کسی که این هرم پلکانی را برای جوزر ساخت. او تنها فرد عادی مصری است که مانند فراعنه به خاک سپرده شده‌است. البته هیچ‌کس تاکنون مقبرهٔ او را پیدا نکرده‌است اما به نظر می‌رسد که جسد وی در نزدیکی همین هرم پلکانی که برای فرعون جوزر طراحی کرده، به خاک سپرده شده‌است. این هرم پلکانی اولین هرم مصری است.

ساقارا

هرمی که در آنجا قرار دارد هرم جوزر نام دارد؛ این ساختمان از قدیمی‌ترین سنگ‌های پوشیده شده بنا شده‌است که به اوایل دوران مصر باستان بازمی‌گردد. هرم یونس که در ساقارا قرار دارد دارای یک جاده هرمی شکل است که یکی از بهترین‌ها در انواع خوداست. یکی از شانزده پادشاه مصر در ساقارا مدفون شده‌است مقامات در طول دوره فرعونی خاکسپاری‌های به خصوصی به این نهرها اضافه کرده‌اند، زمانی که زمین دفن سلطنتی در ابیدوس قرارداشت اولین دفن نجیب‌زاده‌ها به قسمت شمالی فلات ساقره بازمی‌گردد؛ این یک اصل و مراسم غیر سلطنتی بوده که به دوران بطلمیوس (یکی از اختر شناسان و فیلسوفان یونانی) و زمان روم باستان بازمی‌گردد.

منبع: سایت جهانگردی و توریسم ایران